Πέρα από το θεώρημα
Η απήχηση της μαθηματικής λογοτεχνίας
Ο Απόστολος Δοξιάδης δεν είναι μια τυχαία... μαθηματική περίπτωση. Παιδί-θαύμα στα μαθηματικά, γράφτηκε στο πανεπιστήμιο σε ηλικία 16 ετών. Συγγραφέας ενός μαθηματικού μυθιστορήματος με παγκόσμια απήχηση. Συγγραφέας ενός θεατρικού έργου με ήρωα τον μαθηματικό Γκέντελ, το οποίο παίζεται τώρα στο θέατρο. Εμψυχωτής της αναγνωστικής λέσχης «Θαλής+Φίλοι» που απλώνεται με γεωμετρική πρόοδο σε όλη την Ελλάδα. Ως πρωταγωνιστής των εξελίξεων στον χώρο της μαθηματικής λογοτεχνίας, απαντά στις ερωτήσεις μας.
- Διακρίνετε κάποια διαφορά στην ανταπόκριση του κοινού προς τη μαθηματική σκέψη από τον καιρό που εκδόθηκε το βιβλίο σας «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ» ως τη σημερινή παράσταση για τον Γκέντελ στο θέατρο Ανεσις;
«Δίχως αμφιβολία, μέσα στα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί ένα εντελώς διαφορετικό κλίμα. Οταν πρωτοβγήκε ο "Θείος Πέτρος", το 1993, αντιμετωπίστηκε από αρκετούς κριτικούς και μη μαθηματικούς αναγνώστες με μεγάλη αμηχανία, με αντιδράσεις του τύπου "τώρα αυτό τι είναι, μυθιστόρημα ή μαθηματικά;". Αλλά έκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και το κλίμα έχει αλλάξει, τα μαθηματικά έχουν μπει σαφώς στο κύριο σώμα της αφηγηματικής τέχνης με πολλούς τρόπους. Ή, ακόμη περισσότερο, έχουν γίνει της μόδας και έχουν αποκτήσει ισχυρό ρεύμα αναγνωστών που τα παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μη με ρωτήσετε αν αυτό είναι καλό ή κακό... Σίγουρα υπάρχουν και οι δύο όψεις και νομίζω ότι πρέπει κανείς όσο μπορεί να είναι αισιόδοξος και να βλέπει τα πράγματα από τη θετική τους πλευρά - η ζωή έτσι κι αλλιώς είναι τόσο δύσκολη που αν δεν είμαστε και αισιόδοξοι, καήκαμε! Πάντως νομίζω ότι η ετικέτα "μαθηματική λογοτεχνία", ενώ είναι ώρες ώρες αρκετά καλή περιγραφικά, δεν κάνει και τόσο καλό. Γενικά είμαι εναντίον της γκετοποίησης των ιδεών και των μορφών, έστω και αν αυτή γίνεται σε χρυσά γκέτο».
- Πόσο διαφορετικός κόσμος έρχεται στις συζητήσεις της λέσχης «Θαλής+Φίλοι»;
«Οι λέσχες αυτές λειτουργούν κυρίως σε σχολεία, γυμνάσια και λύκεια όλης της χώρας, οπότε οι συμμετέχοντες είναι κυρίως μαθητές και καθηγητές. Υπάρχουν και κάποιες πρώτες προσπάθειες να απευθυνθούν στο γενικότερο κοινό, που είναι εξαιρετικές. Κάποια βιβλιοπωλεία ξεκινούν δικές τους προσπάθειες, όπως επίσης κάποιοι άλλοι μορφωτικοί οργανισμοί. Αναφέρω ενδεικτικά τον Ιανό στην Αθήνα και το Ευγενίδειο Ιδρυμα. Αλλά η ιδέα των λεσχών ανάγνωσης δεν είναι μόνο για σχολεία, τουναντίον. Το ξεκίνημα έχει γίνει και τώρα σιγά σιγά ελπίζω να γενικευθούν».
- Συμμετέχουν οι μη σχετικοί στη συζήτηση;
«Βέβαια! Αυτή είναι η δύναμη της ιδέας της λέσχης, ότι δεν αποκλείει κανέναν. Αλλωστε τα βιβλία που διαβάζονται είναι μυθιστορήματα, βιογραφίες, ιστορικά, καλή αφηγηματική εκλαΐκευση - όχι μαθηματικά εγχειρίδια του τύπου "ορισμός, αξίωμα, θεώρημα, απόδειξη". Ετσι υπάρχει μεγάλο περιθώριο για κουβέντα, που συχνά δεν είναι διόλου μαθηματική».
- Τι εννοούμε όταν λέμε για κάποιον ότι έχει «μαθηματικό μυαλό»;
«Δεν είμαι βέβαιος για τη σημασία αυτού του χαρακτηρισμού. Συνήθως εννοούμε ή ότι έχει "θετικό μυαλό", δηλαδή τη δυνατότητα να σκέφτεται οργανωμένα, ή καμιά φορά ότι έχει μεγάλη ευκολία σε λογαριασμούς και πράξεις. Πάντως υπάρχουν πολλά τεκμηριωμένα παραδείγματα μεγάλων μαθηματικών που δεν είχαν "μαθηματικό μυαλό", θέλω να πω για τους οποίους τα μαθηματικά δεν ήταν εύκολα ή προφανή, που βάσισαν το έργο τους στην επιμονή τους να καταλάβουν σε βάθος κάποια πράγματα. Σπουδαιότερο ίσως παράδειγμα είναι ο Αλεξάντερ Γκρόθεντικ, που πολλοί θεωρούν τον μεγαλύτερο μαθηματικό του 20ού αιώνα και τελειώνοντας το μαθηματικό τμήμα του πανεπιστημίου ήταν - κατά δική του ομολογία - ο λιγότερο προχωρημένος φοιτητής σε όλο το τμήμα. Και αυτό, λέει, γιατί τα μαθηματικά τού φαίνονταν πάντα ιδιαίτερα δύσκολα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να μεταμορφώσει το τοπίο ριζικά σε μεγάλο αριθμό τομέων, και βέβαια να πάρει και το Βραβείο Φιλντς ως επιδόρπιο!».
- Ποιο το όφελος ύστερα από μια συζήτηση με μαθηματικούς ή όταν εμείς αρχίσουμε να σκεφτόμαστε έτσι;
«"Οφελος" είπατε; Δεν είμαι σίγουρος τι είναι και τι δεν είναι όφελος στη ζωή. Για μένα η σημασία των λεσχών ανάγνωσης είναι το μεράκι και η αγάπη που εκφράζεται και καλλιεργείται εκεί μέσα, και όχι μόνο για τα μαθηματικά - ούτε καν κυρίως για τα μαθηματικά, θα έλεγα -, αλλά για το διάβασμα, την κουβέντα, τον διάλογο, το άνοιγμα του μυαλού, την καλή προσπάθεια, την καλή παρέα. Κατά τα άλλα, ο μαθηματικός τρόπος σκέψης, γενικευμένος στη ζωή, έχει τις αρετές του, όπως και τα μειονεκτήματά του. Και όσο προβληματικό είναι να μην μπορεί κανείς να σκεφτεί οργανωμένα και μεθοδικά, όταν αυτό είναι απαραίτητο, άλλο τόσο είναι να το παρακάνει σε λογική, να τη φυτεύει εκεί που δεν τη σπέρνουν».
Το ΒΗΜΑ, 26/11/2006 , Σελ.: S05Κωδικός άρθρου: B14926S051ID: 281876
Η απήχηση της μαθηματικής λογοτεχνίας
Ο Απόστολος Δοξιάδης δεν είναι μια τυχαία... μαθηματική περίπτωση. Παιδί-θαύμα στα μαθηματικά, γράφτηκε στο πανεπιστήμιο σε ηλικία 16 ετών. Συγγραφέας ενός μαθηματικού μυθιστορήματος με παγκόσμια απήχηση. Συγγραφέας ενός θεατρικού έργου με ήρωα τον μαθηματικό Γκέντελ, το οποίο παίζεται τώρα στο θέατρο. Εμψυχωτής της αναγνωστικής λέσχης «Θαλής+Φίλοι» που απλώνεται με γεωμετρική πρόοδο σε όλη την Ελλάδα. Ως πρωταγωνιστής των εξελίξεων στον χώρο της μαθηματικής λογοτεχνίας, απαντά στις ερωτήσεις μας.
- Διακρίνετε κάποια διαφορά στην ανταπόκριση του κοινού προς τη μαθηματική σκέψη από τον καιρό που εκδόθηκε το βιβλίο σας «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ» ως τη σημερινή παράσταση για τον Γκέντελ στο θέατρο Ανεσις;
«Δίχως αμφιβολία, μέσα στα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί ένα εντελώς διαφορετικό κλίμα. Οταν πρωτοβγήκε ο "Θείος Πέτρος", το 1993, αντιμετωπίστηκε από αρκετούς κριτικούς και μη μαθηματικούς αναγνώστες με μεγάλη αμηχανία, με αντιδράσεις του τύπου "τώρα αυτό τι είναι, μυθιστόρημα ή μαθηματικά;". Αλλά έκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και το κλίμα έχει αλλάξει, τα μαθηματικά έχουν μπει σαφώς στο κύριο σώμα της αφηγηματικής τέχνης με πολλούς τρόπους. Ή, ακόμη περισσότερο, έχουν γίνει της μόδας και έχουν αποκτήσει ισχυρό ρεύμα αναγνωστών που τα παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μη με ρωτήσετε αν αυτό είναι καλό ή κακό... Σίγουρα υπάρχουν και οι δύο όψεις και νομίζω ότι πρέπει κανείς όσο μπορεί να είναι αισιόδοξος και να βλέπει τα πράγματα από τη θετική τους πλευρά - η ζωή έτσι κι αλλιώς είναι τόσο δύσκολη που αν δεν είμαστε και αισιόδοξοι, καήκαμε! Πάντως νομίζω ότι η ετικέτα "μαθηματική λογοτεχνία", ενώ είναι ώρες ώρες αρκετά καλή περιγραφικά, δεν κάνει και τόσο καλό. Γενικά είμαι εναντίον της γκετοποίησης των ιδεών και των μορφών, έστω και αν αυτή γίνεται σε χρυσά γκέτο».
- Πόσο διαφορετικός κόσμος έρχεται στις συζητήσεις της λέσχης «Θαλής+Φίλοι»;
«Οι λέσχες αυτές λειτουργούν κυρίως σε σχολεία, γυμνάσια και λύκεια όλης της χώρας, οπότε οι συμμετέχοντες είναι κυρίως μαθητές και καθηγητές. Υπάρχουν και κάποιες πρώτες προσπάθειες να απευθυνθούν στο γενικότερο κοινό, που είναι εξαιρετικές. Κάποια βιβλιοπωλεία ξεκινούν δικές τους προσπάθειες, όπως επίσης κάποιοι άλλοι μορφωτικοί οργανισμοί. Αναφέρω ενδεικτικά τον Ιανό στην Αθήνα και το Ευγενίδειο Ιδρυμα. Αλλά η ιδέα των λεσχών ανάγνωσης δεν είναι μόνο για σχολεία, τουναντίον. Το ξεκίνημα έχει γίνει και τώρα σιγά σιγά ελπίζω να γενικευθούν».
- Συμμετέχουν οι μη σχετικοί στη συζήτηση;
«Βέβαια! Αυτή είναι η δύναμη της ιδέας της λέσχης, ότι δεν αποκλείει κανέναν. Αλλωστε τα βιβλία που διαβάζονται είναι μυθιστορήματα, βιογραφίες, ιστορικά, καλή αφηγηματική εκλαΐκευση - όχι μαθηματικά εγχειρίδια του τύπου "ορισμός, αξίωμα, θεώρημα, απόδειξη". Ετσι υπάρχει μεγάλο περιθώριο για κουβέντα, που συχνά δεν είναι διόλου μαθηματική».
- Τι εννοούμε όταν λέμε για κάποιον ότι έχει «μαθηματικό μυαλό»;
«Δεν είμαι βέβαιος για τη σημασία αυτού του χαρακτηρισμού. Συνήθως εννοούμε ή ότι έχει "θετικό μυαλό", δηλαδή τη δυνατότητα να σκέφτεται οργανωμένα, ή καμιά φορά ότι έχει μεγάλη ευκολία σε λογαριασμούς και πράξεις. Πάντως υπάρχουν πολλά τεκμηριωμένα παραδείγματα μεγάλων μαθηματικών που δεν είχαν "μαθηματικό μυαλό", θέλω να πω για τους οποίους τα μαθηματικά δεν ήταν εύκολα ή προφανή, που βάσισαν το έργο τους στην επιμονή τους να καταλάβουν σε βάθος κάποια πράγματα. Σπουδαιότερο ίσως παράδειγμα είναι ο Αλεξάντερ Γκρόθεντικ, που πολλοί θεωρούν τον μεγαλύτερο μαθηματικό του 20ού αιώνα και τελειώνοντας το μαθηματικό τμήμα του πανεπιστημίου ήταν - κατά δική του ομολογία - ο λιγότερο προχωρημένος φοιτητής σε όλο το τμήμα. Και αυτό, λέει, γιατί τα μαθηματικά τού φαίνονταν πάντα ιδιαίτερα δύσκολα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να μεταμορφώσει το τοπίο ριζικά σε μεγάλο αριθμό τομέων, και βέβαια να πάρει και το Βραβείο Φιλντς ως επιδόρπιο!».
- Ποιο το όφελος ύστερα από μια συζήτηση με μαθηματικούς ή όταν εμείς αρχίσουμε να σκεφτόμαστε έτσι;
«"Οφελος" είπατε; Δεν είμαι σίγουρος τι είναι και τι δεν είναι όφελος στη ζωή. Για μένα η σημασία των λεσχών ανάγνωσης είναι το μεράκι και η αγάπη που εκφράζεται και καλλιεργείται εκεί μέσα, και όχι μόνο για τα μαθηματικά - ούτε καν κυρίως για τα μαθηματικά, θα έλεγα -, αλλά για το διάβασμα, την κουβέντα, τον διάλογο, το άνοιγμα του μυαλού, την καλή προσπάθεια, την καλή παρέα. Κατά τα άλλα, ο μαθηματικός τρόπος σκέψης, γενικευμένος στη ζωή, έχει τις αρετές του, όπως και τα μειονεκτήματά του. Και όσο προβληματικό είναι να μην μπορεί κανείς να σκεφτεί οργανωμένα και μεθοδικά, όταν αυτό είναι απαραίτητο, άλλο τόσο είναι να το παρακάνει σε λογική, να τη φυτεύει εκεί που δεν τη σπέρνουν».
Το ΒΗΜΑ, 26/11/2006 , Σελ.: S05Κωδικός άρθρου: B14926S051ID: 281876
